logo

Wilt u via de email op de hoogte worden gehouden van onze activiteiten, meld u dan aan voor onze nieuwsbrief.

U kunt bekijken welke lezingen we in het verleden hebben georganiseerd en welke cursussen.

29 maart 2011: Emancipatie en religie, gaat dat samen?

door prof.dr. R. Bons-Storm, em.hoogleraar Pastoraat en Vrouwenstudies

Of we op deze vraag bevestigend of ontkennend antwoorden, hangt af van ons idee over wat "religie" is.

Drs. Thom Geurts, deskundige in religieuze opvoeding, onderscheidt (in een niet gepubliceerde lezing van 4 maart 2011) verschillende benaderingen van religie:

  1. Religie als institutioneel fenomeen, waarin tradities, geloofsinhouden en praktijken, worden overgeleverd. We spreken dan van "een religie".
  2. Religie als een geheel van overtuigingen en praktijken, waarin het zoeken naar zin, naar de mogelijke ultieme betekenis van het leven vorm krijgt, waarbij men de vraag naar een Transcendentie - al of niet antropomorf en/of persoonlijk gedacht - serieus overweegt.

Tot zover Thom Geurts.

Ad 1: De religies-als-instituties kregen hun huidige vorm in pre-moderne tijden/culturen met een patriarchale ideologie. Deze culturen waren gekenmerkt door een algemeen erkende hiërarchische gezagsstructuur, met een man/vader aan de top. In tijden, die wel pre-modern maar minder patriarchaal waren, hadden ook vrouwen een bepaalde macht/zeggingskracht, al is het niet wetenschappelijk vast te stellen dat er ooit een matriarchaat, parallel aan de vorm van het patriarchaat, heeft bestaan. De patriarchale, hiërarchische structuur heeft, naarmate men lager op de machtsladder staat, minder mogelijkheden om de eigen verantwoordelijkheden te ontdekken en te ontwikkelen. Gehoorzaamheid is de hoogste waarde. Dit soort religie, zowel christendom, islam of wat dan ook, laat emancipatie niet toe. Maar de cultuur kwam in West-Europa en Noord-Amerika onder invloed van Verlichting en kwam tot Modernisme. Mensen gingen ontdekken zelf te mogen en te kunnen denken en beslissen. Maar niet alle mensen, want het patriarchaat bleef bestaan. De hoogste figuur, God de almachtige vader of de hoogste figuur in welke beweging ook (God of Marx etc.) had en was De Waarheid.

Het Modernisme ging door zijn eigen eigenheid over in Postmodernisme: veel meningen, "De Waarheid" versnipperde, almachtige vaders vielen. De mens was op zichzelf geworpen, en ook vrouwen en anderen "onderaan" werden aangeraakt door vleugjes verlichting: het feminisme, de arbeidersbeweging, etc. Als ze geen mogelijkheid tot emanciperen vonden in hun religieuze traditie, verlieten ze die.

Ad 2: Allerlei mensen gingen zelf op zoek naar zin en ontdekten soms in de oude tradities aanknopingspunten die hun emancipatie ondersteunden. Een dan gaan emancipatie en religie heel goed samen.